Terytorium RP było silnie zaminowane przez wojska niemieckie i radzieckie.

Najgęściej zaminowane były rejony:

• na zachód od Wisły, Bugu i Narwi,
• na zachód od Biebrzy i Kanału Augustowskiego,
• tereny jezior mazurskich,
• przyczółki pod Modlinem, Warką, Sandomierzem,
• tereny na Śląsku.

Ogólny obszar zaminowany podlegający rozminowaniu i sprawdzeniu wynosił około 250.000 km². Szacowano w początkowym okresie rozminowania, że na terytorium Polski znajduje się około 9 milionów min oraz 25 mln. pocisków i jednostek wybuchowych różnego rodzaju.

Okazało się później, że liczby te są o wiele większe. Ilość zdjętych i unieszkodliwionych min do roku 1994 roku przedstawia tabela.

Likwidowanie wszelkiego rodzju zagrożeń ludności minami, amunicją i innymi przedmiotami wybuchowymi poprzez ich wydobywanie i niszczenie odbywało się w dwóch zasadniczych okresach

• Od 15 marca 1945 r. do 15 listopada 1956r.( Rozkaz MON Nr 11/MON z dnia 30.01.1957r. w sprawie zakończenia akcji rozminowania terenu PRL. )
  jako rozminowanie połączone z jednoczesnym oczyszczaniu terenu z amunicji i innych przedmiotów wybuchowych.
• od 1957 r. do chwili obecnej
  jako oczyszczanie terenu z amunicji i innych przedmiotów wybuchowych.

Straty wśród saperów podczas rozminowania i oczyszczania terenu

W latach 1945-1956 zginęło 627saperów, a ciężko rannych i trwale okaleconych zostało 674.
W latach 1957-1994 zginęło 13 saperów, 25 zostało rannych.

Straty wśród ludności cywilnej

W latach 1945-1983 zginęło 4098 osób, a rannych i okaleczonych zostało 8770, razem 12.878 osób.
Od czasów wojny zginęło lub zostało rannych w Polsce od wybuchu min i innych przedmiotów wybuchowych ponad 14 tys. osób cywilnych.(ponad 80% z nich to dzieci i młodzież),

Gdyby nie wieloletnia, niebezpieczna praca saperów, ofiary wsród ludności były by znacznie większe.

Naczelny Dowódca WP w rozkazie nr 032 z dnia 28 lutego 1945 r. w sprawie przeprowadzenia ogólnego rozminowania oswobodzonych terenów Rzeczypospolitej Polskiej nakazał z dniem 3 marca 1945 roku przystąpić do rozminowania jednostkom:

• 2 Brygadzie Saperów,
• 5 Brygadzie Saperów,
• 3 Brygadzie Pontonowo - Mostowej,
• 2 Zapasowemu Pułkowi Saperów,
• kompaniom saperów 1 i 2 zapasowych pułków piechoty,

Po zakończeniu wojny, w czerwcu, włączono do rozminowania nowe siły. Były to:

oddziały inżynieryjne 2 Armii WP:
• 4 Brygada Saperów,
• 14 bsap 5 DP,
• 18 bsap 7 DP,
• 19 bsap 8 DP,
• 20 bsap 9 DP,
• 21 bsap 10 DP,
• 15 bsap 1 Korpusu Pancernego,

oddziały inżynieryjne 1 Armii WP:
• 1 Brygada Saperów,
• 1 bsap 1 DP,
• 1 bsap 3 DP,

ponadto

• 42 bsap nowo utworzonej 7 Brygady Inżynieryjno-Budowlanej,

Po powrócie do kraju pozostałych sił 1 Armii WP do rozminowania włączono:

• 7 zmot. batalion saperów (armijny)
• 2 bsap 2 DP,
• 13 bsap 6 DP,

Zaangażowano również bataliony saperów z nowo sformowanych w 1945 roku siedmiu dywizji piechoty.

• 16 bsap 11 DP,
• 17 bsap 12 DP,
• 40 bsap 13 DP,
• 41 bsap 14 DP,
• 46 bsap 15 DP,
• 47 bsap 16 DP,
• 49 bsap 17 DP,

W drugim półroczu 1945 r. sformowano jeszcze (od 1 września)

• 51 batalion saperów 18 Dywizji Piechoty w Augustowie,

51 bsap 18 DP przystąpił do rozminowania w 1946 r.

W rozminowaniu uczestniczyły też:

• Oficerska Szkoła Saperów z Przemyśla (przeniesiona w 1946 r. do Wrocławia),
• plutony saperów z pułków piechoty,
• inne pododdziały inżynieryjne,

Ponadto w sierpniu i wrześniu 1945 r. do rozminowania kraju użyto 800 jeńców wojennych.

Rozminowanie terytorium Polski przeprowadzono w trzech okresach:

• 15.03-15.11.1945 r. - zasadniczego i całkowitego rozminowania,
• 16.11-15.12.1945 r. - kontrolnego, powtórnego rozminowania,
• 1.04-31.05 1946 r. - rozminowania sprawdzającego.

Terytorium Polski zostało podzielone na 7 rejonów rozminowania: m.in. rejon 1 - północno-wschodnia część Polski, powierzony do rozminowania dla 5 Brygady Saperów.

Granice rejonu rozminowania 5 Brygady Saperów przebiegały: od ujścia Wisły wzdłuż rzeki do Warszawy, stąd wzdłuż szosy w kierunku północno - wschodnim przez Radzymin, Wyszków, Ostrów Mazowiecką, Zambrów, Mążenin, Strąkowa Góra, Goniądz, Suchowola, Augustów, Suwałki, Rutka Tartak do granicy Państwowej z ZSRR na odcinku do folwarku Poszeszupie do Mierzei Wiślanej.

Ogólna powierzchnia rozminowania 5 Brygady Saperów wynosiła około 50 000 km².

Rejon rozminowania 5 Brygady Saperów podzielony został na cztery rubieże rozminowania:

• rubież nr 1 - tzw. Przyczółek Modliński,
• rubież nr 2 - tzw. Ostrołęka - Łomża,
• rubież nr 3 - tzw. Osowiec- Augustów,
• rubież nr 4 - tzw. Prusy Wschodnie

Taktyczno - techniczna charakterystyka strefy zaminowania w rejonie działania 5 Brygady Saperów była następująca:

- strefa zaminowania ciągnęła się wzdłuż zachodniego brzegu rzek i systemów wodnych: od Modlina wzdłuż Narwi, Biebrzy, Kanału Augustowskiego, Rospudy i Czarne na Pojezierzu Suwalskim. Ogólna długość strefy wynosiła około 300 km. Ogólna powierzchnia zaminowania wynosiła około 2 047 km².

- strefa zaminowania Prus Wschodnich przebiegała przez Olecko, Ełk, Prostki do Grajewa.

- drugi pas: wzdłuż rzeki Angrapa poprzez Węgorzowo, Giżycko, Orzysz, Pisz wzdłuż pasma jezior mazurskich.

Do rozminowania terenów północno - wschodniej części woj. białostockiego na rubieży Osowiec - Augustów - Suwałki - Gołdap nakazał przystąpić 5 Brygadzie Saperów Dowódca Wojsk Inżynieryjnych WP - gen.bryg. Lisowski w rozkazie nr 047 z dnia 29.05.1945 r.

Granice nowego odcinka rozminowania przebiegały:

• granica wschodnia - od miejscowości Wizna nad Narwią; wzdłuż sosy w kierunku północnym do miejscowości Mosiki, a dalej do Knyszyna, stąd wzdłuż szosy do Sztabina przez Jasionowo, Korycin, Suchowolę. Ze Sztabina do Lipska Nad Biebrzą przez Jastrzębną. Następnie do Lipska w kierunku północnym przez Puszczę Augustowską do wschodniego brzegu jeziora Wigry. następnie od północnego brzegu jeziora Wigry przez Suwałki wzdłuż szosy do miejscowości Rutka - Tartak w pobliżu granicy państwowej z ZSRR.
• granica zachodnia - od Wizny wzdłuż Biebrzy i Wissy do Radziłowa. Stąd wzdłuż szosy do Szczuczyna, dalej do Grajewa i Czarnej wsi nad Jeziorem Rajgrodzkim. Następnie w kierunku północnym wzdłuż szosy do Olecka i Gołdapi.
• granica północna - wzdłuż państwowej granicy z ZSRR. Obszar odcinka zaminowania wynosił 4 378 km.

W celu wykonania zadania bojowego - rozminowania odcinka Osowiec - Augustów, poszczególne bataliony 5 Brygady Saperów marszem pieszym przeszły w dniach 10 - 12.08.1945 r. na nowe miejsca pobytu.

• 34 batalion saperów - do Gołdapi. Trasa wynosiła około 156 km,
• 36 batalion saperów - do Olecka. Trasa wynosiła około 122 km.
• 38 batalion saperów - do Augustowa. Trasa wynosiła około 86 km.
• 39 batalion saperów - Z Wojciechowic koło Ostrołęki do Osowca. Trasa wynosiła około 49 km.
• Sztab 5 Brygady - przejechał z Łomży do m. Ełk.

Po przybyciu do wyznaczonych miast jednostki saperskie zajęły stałe kwatery:

• Sztab 5 Brygady - Ełk ul.1 Maja 10 - Szkoła Miejska nr 2,
• 34 batalion saperów - Gołdap - Hotel,
• 36 batalion saperów - Olecko - Zamek Miejski,
• 38 batalion saperów - Augustów - koszary,
• 39 batalion saperów - Osowiec - koło Twierdzy,
• 1 batalion saperów - 1 DP - Radziłów.

34 batalion saperów z dniem 15.08.1945 r. przystąpił do rozpoznania i rozminowania pól minowych na odcinku Gołdap - Przerośl - Filipów, na linii jezior: Czarne - Rospuda - Mierońsko Wielkie.

36 batalion saperów z dniem 15.08.1945 r. przystąpił do rozminowania odcinka rzeki Rospuda i jezior w granicach od miejscowości Raczki, poprzez Bakałarzewo do miejscowości Filipów.

38 batalion saperów z dniem 15.08.1945 r. przystąpił do rozminowania rejonu Augustowa.

39 batalion saperów z dniem 15.08.1945 r. przystąpił do rozminowania węzła obrony niemieckiej na południe od Augustowa wzdłuż rzeki Netta i Kanału Augustowskiego oraz rozminowania niemieckiej obrony na linii rzek Brzozówka  i Biebrza w rejonie Goniądz - Osowiec.

1 batalion saperów 1 DP im. Tadeusza Kościuszki przystąpił do rozminowania odcinka niemieckiej obrony w granicach od Wizny do Osowca wzdłuż Biebrzy. Jednostki saperskie 5 brygady podczas rozminowania rubieży Osowiec - Augustów w okresie 16.08 - 15.09 1945r. łącznie zajęły i unieszkodliwiły 495 903 sztuk różnego rodzaju, ponosząc przy tym straty. zabitych:13, rannych 27.

Zgodnie z rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 00510 z dnia 5.09.1945. 5 Mazurska Brygada Saperów została przyporządkowana pod Warszawski Okręg Wojskowy. Jednostki saperskie 5 Brygady powtórnego kontrolnego rozminowania województw: warszawskiego, olsztyńskiego, białostockiego, wchodzących w skład WOW. 5 Brygada Saperów otrzymała od Dowódcy WOW gen. bryg. Olbrachta zadanie przystąpienia z dniem 10.11.1945. do powtórnego, kontrolnego, sprawdzającego rozminowania przyczółków m.in: - przyczółek Osowiec - Augustów.

Jednostki saperskie 5 Brygady Saperów dokonały nowej dyslokacji i zajęły miejsca postoju:

• Sztab Brygady - Ełk, ul.1 maja 10
• 34 batalion saperów - Pułtusk, dzielnica koszarowa.
• 36 batalion saperów - Olecko, zamek miejski;
• 38 batalion saperów - Augustów, budynek byłego Urzędu Wodnego.

• 36 batalion saperów z dniem 12.11.1945 przystąpił do rozminowania poprzedniego swego odcinka w rejonie Gołdap- Olecko.
• 38 batalion saperów z dniem 12.11.1945. przystąpił do rozminowania rejonu Augustowa
• 39 batalion saperów z dniem 12.11.1945 przystąpił do kontrolnego rozminowania okolic Rajgrodu. Pracował w tym rejonie do 23.11.1945 r.

Najlepsze wyniki w rozminowaniu uzyskał 36 batalion saperów pod dowództwem mjr Dudara. Saperzy batalionu unieszkodliwili 815.507 sztuk min, pocisków, bomb i innych środków wybuchowych. Pod względem ilości unieszkodliwionych min batalion zajął III miejsce spośród wszystkich batalionów WP biorących udział w rozminowaniu Polski. Wśród kampanii saperskich najlepsze rezultaty osiągnęła 3 kampania 36 batalionu saperów pod dowództwem ppor. Ryszarda Dzikowskiego. Minerzy plutonu usunęli 158.720. sztuk min. Po zakończeniu  działań wojennych saperzy w dalszym ciągu kontynuowali rozminowanie kraju.

W latach 1947-1958 działały patrole, w skład których wchodziło 1-2 oficerów (+artylerzysta), 1 podoficer i 3-5 szeregowych. Patrol wyposażony był w 1-2 wykrywacze min, macki, materiał wybuchowy, środki zapalające oraz 1-2 samochody ciężarowe. Mniejsze przedmioty niebezpieczne zbierano ręcznie, a ciężkie przy pomocy dźwigów. Patrole do 1958 r. przebywały w terenie. Następnie stacjonowały w garnizonach i wyjeżdżały tylko na zadania władz terenowych.

Oprócz normalnego planowego oczyszczania wojska inżynieryjne prowadziły również akcje doraźne. W tych latach oczyszczanie - rozminowanie kraju prowadzono akcjami:

• w okresie wiosennym 20 - 31 maja,
• w okresie żniw 1 - 22 sierpnia,
• w okresie jesiennym 1 - 30 listopada.

Rozminowanie w 1946 r. dzieliło się na dwa okresy:

• okres wiosennego rozminowania (25.03 - 31.05.1946 r.)
• okres jesiennego rozminowania (1.09 - 15.11.1946 r.)

Zgodnie z planem 5 Mazurski Pułk Saperów otrzymał rejony do rozminowania w okresie wiosennym:

• doliny rzek Narwi i Biebrzy o łącznej powierzchni 11 800 km²,
• rejon miasta stołecznego Warszawy w granicach administracyjnych.

O przystąpieniu 5 Mazurskiego Pułku Saperów do rozminowania jesiennego nakazał rozkaz ND WP nr 210 z dnia 28.08.1946 r. Przydzielony rejon do powtórnego rozminowania w okresie jesiennym obejmował m.in

• powiaty woj. białostockiego,
• Gołdap - Augustów,
• Suwałki - Szczuczyn,
• Ełk - Łomża,
• Olecko - Białystok.

W rozminowaniu terenów DOW I w 1946 r. brały udział bataliony 5 Mazurskiego Pułku Saperów:

• 34 batalion saperów pod dowództwem por. Stanisława Ganisa oraz kpt. Waleriana Malinowskiego,
• 36 batalion saperów pod dowództwem kpt. Pawła Hajoka.
• pluton saperów 39 batalionu saperów pod dowództwem chor. Stanisława Wicińskiego,
• batalion niemieckich jeńców wojennych.

Z dniem 15.09.1946 r. 34 batalion saperów przystąpił do powtórnego rozminowania na odcinku Osowiec - Goniądz - Rajgród - Augustów. Sztab batalionu stacjonował w Grajewie - w dawnych koszarach 9 Pułku Strzelców Konnych. Saperzy batalionu otrzymali zadanie rozminowania powiatów: Grajewo, Szczuczyn i północno- wschodniej części powiatu Łomża.

Największy wkład w rozminowanie tych terenów w latach 1945 - 1947 wnieśli m.in:

ppor. Tadeusz Bełza, ppor. Wacław Gurgacz, ppor. Antoni Sałatowski, ppor. Jan Harasimiuk, plut. Feliks Drohomirecki, kpr. Franciszek Jakubas, sap. Stanisław Chojecki, sap. Eugeniusz Podlipski, sap. Franciszek Grzelak.

W latach 1950 - 1953 m.in ppor. Karol Krzyśków, ppor. Mieczysław Zalewski, ppor. Ignacy Bieniasz. ppor. Andrzej Choromeński, ppor. Władysław Bukryj, ppor. Mieczysław Warnas, chor. Jan Wasilewski, sierz. Tadeusz Dąbrowski.

W latach 1967 - 1970 ppor. Jerzy Śmierzchała, por. Długomir Ławski.

W I rocznicę powstania w dniu 6.10.1945 r.5 brygada Saperów  w Ełku otrzymała miano "Mazurskiej" oraz sztandar.

Po utworzeniu OSPiMI (Ośrodka Szkolenia Podoficerów i Maszyn Inżynieryjnych) a następnie przemianowaniu go w 1974 r. na Ośrodek Szkolenia Specjalistów Wojsk Inżynieryjnych największy wkład w rozminowanie tych terenów wnieśli mjr. Włodzimierz Niekurzak, kpt. Andrzej Wiśniewski, chor.sztab. Krzysztof Bartnik, por. Czesław Piechocki, st.chor. Wiesław Góra.

Rocznie patrol przejeżdzał ponad 30 tys.km a w całej swojej działalności rozbroił ponad 36 tys. niewypałów i niewybuchów.

Przy rozminowaniu terenów północno - wschodniej Polski zginęło z 5 Mazurskiej Brygady Saperów 15 saperów a 34 zostało rannych.

Natomiast w latach powojennych zginęło 3 saperów: por. Ryszard Będkowski i sap. Tadeusz Kopiczko - w czerwcu 1961 r w powiecie Grajewo oraz sap.Stanisłw Pieniek 21 listopada 1954 r. w powiecie Suwałki.

Literatura: 1. Zdzisław Barszczewski "Przywrócone życiu - Rozminowanie ziem Polski" Warszawa 1998, Dom Wydawniczy BELLONA.