"Saperskie barwy są czarno - czerwone,
Czarne od dymu, czerwone od krwi,
A chociaż ręce takie zmęczone
W naszym pochodzie nie wstrzyma nas nic!
W naszym pochodzie przez pola minowe
Każda przeszkoda się łamie i rwie.
Bo nasze barwy są czarno-czerwone
Czarne od dymu czerwone od krwi!"....

Marsz saperski

Zobacz więcej: >> Marsz saperski

Różnie ich nazywano: saperzy, pionierzy, minerzy. Prawda jest taka, że bez saperów ciężko było na polu walki.

Dzisiaj saperzy są tym rodzajem wojsk, który na polu walki często wychodzi przed innymi i schodzi z niego wiele lat po wojnie. Zadań bowiem również w czasie pokoju dla sapera nie brakuje. Należy do nich usuwanie pozostałości wojny: min, niewybuchów i innych okazów "zardzewiałej śmierci", burzenie starych obiektów fortyfikacyjnych, pomoc w walce z klęskami żywiołowymi, w budowie dróg i mostów.

Są to zadania trudne, wymagające dużej wiedzy fachowej i umiejętności ale częstokroć również i odwagi, hartu woli i wyrzeczeń.

Kim są więc saperzy? Stanowią rodzaj wojsk znany jako wojska inżynieryjne, a ich przeznaczenie na polu walki to zabezpieczenie działań bojowych, na co składa się przede wszystkim inżynieryjne rozpoznanie terenu i przeciwnika, stworzenie wojskom własnym dogodnych warunków do manewru, a zarazem utrudnienie działań przeciwnikowi i osłabienie jego siły bojowej.

Osiągają to m.in. przez: niszczenie zapór, umocnień, punktów ogniowych przeciwnika, pokonywanie przeszkód terenowych, również wodnych, organizując przeprawy czy budując mosty, inżynieryjne umacnianie opanowanych przez wojska własne obiektów, rubieży i rejonów - rozbudowując zapory i inne urządzenia polowe, ochronę wojsk przed środkami rażenia przeciwnika, maskowanie, budowę i utrzymanie dróg, zaopatrzenie w wodę, dostarczanie energii elektrycznej.

Jak wszystkie wojska lądowe, wojska inżynieryjne zorganizowane są w pododdziały i oddziały a nawet w związki taktyczne saperów, pontonowe, desantowo-przeprawowe, inżynieryjno-drogowe, maszyn inżynieryjnych itp.

Spośród wielu specjalności wymienić można: maskowanie, zaopatrywanie w wodę ( w tym jej wydobywanie i oczyszczanie), budowanie przepraw, minowanie, wykonywanie niszczeń. Do tego dochodzą specjalności obsługi sprzętu i maszyn inżynieryjnych jak obsługa spycharek i koparek, traków polowych, dźwigów i kutrów, studni głębinowych, elektrowni polowych.

Mówiąc o sprzęcie należy podkreślić, że jest on mocno zróżnicowany. Są bowiem w wyposażeniu wojsk inżynieryjnych: sprzęt przeprawowy (parki pontonowe, samobieżne promy gąsienicowe, kutry, mosty składane i mosty towarzyszące), maszyny do prac ziemnych i drogowych (różnego rodzaju koparki), źródła prądotwórcze (w postaci agregatów prądotwórczych), sprzęt do wydobywania i uzdatniania wody, sprzęt i środki maskownicze, środki minerskie i zaporowe (w tym miny, materiały wybuchowe, środki zapalające i inicjujące), sprzęt i środki do rozpoznania inżynieryjnego (przyrządy dalekiego fotografowania, peryskopy rozpoznania inżynieryjnego, dalmierze, wykrywacze min), i zestawy do prac minerskich, zestawy do minowania i rozminowania a także przenośny sprzęt okopowy oraz zestawy narzędzi do obróbki drewna, metali itp. prac.

Tak wyposażone pododdziały wojsk inżynieryjnych wykonują zadania samodzielnie bądź we współdziałaniu z innymi rodzajami wojsk na rzecz których działają.

Wojska inżynieryjne dysponując różnymi nowoczesnymi maszynami są w stanie wykonać założone przedsięwzięcia inżynieryjne w stosunkowo krótkim czasie i przy zaangażowaniu nielicznej tylko obsługi.

Jak wszędzie w wojskach inżynieryjnych także o wszystkim decyduje człowiek - dobrze wyszkolony żołnierz. Od sapera wymaga się dziś nie tylko siły i sprawności fizycznej. Cechy te są potrzebne, ale niezbędne jest również obycie z techniką w ogóle a specjalistyczne przeszkolenie szczególnie.

Dlatego też do pododdziałów wojsk inżynieryjnych trafiają najczęściej fachowcy - operatorzy maszyn, elektrycy, spawacze, mechanicy, którzy w wojsku swoje umiejętności wykorzystują do opanowania specjalistycznej techniki wojskowej. Pogłębiają przy tym wiedzę, sprawdzają się jako specjaliści w trudnych skomplikowanych warunkach działania wojsk inżynieryjnych, podnoszą swoje kwalifikacje.

Tradycje wojsk inżynieryjnych sięgają czasów zamierzchłych. Nazwa tej specjalności wywodzi się od francuskiego słowa: "sapeur" co po polsku znaczy podkopywać. Nawet mniej zorientowani w historii wiedzą, że podkopywano od zarania dziejów. Podobno nawet mury biblijnego Jerycho runęły nie od dźwięku trąb tylko podkopów, trąbiono zaś po to, żeby odgłosy roboty saperskiej zagłuszyć. W starożytnym Rzymie legiony miały oddziały rzemieślników zajmujących się budowa maszyn oblężniczych i wykonywaniem prac minerskich.

Pierwszym, który docenił w Polsce tę specjalność wojskową był król Władysław Jagiełło. Idąc na wojnę z Krzyżakami przeprawił swoją armię przez Wisłę pod Czerwińskiem, czym wprowadził przeciwników w pole, a dokładnie na pola grunwaldzkie, gdzie przechwycił inicjatywę strategiczną.

Rozwój środków walki wpływa na powstawanie i rozwój nowych specjalistycznych rodzajów wojsk. Początkowo pododdziały minerów, pontonierów, saperów - podlegają dowództwu artylerii (XVI - XVIII w.).

W historii wojska polskiego z saperami po raz pierwszy spotykamy się za Stefana Batorego (1576). Liczne oblężenia twierdz w tym okresie zmuszają do tworzenia obok piechoty regularnej, również oddziałów saperów. Rozwój ich w poszczególnych okresach historycznych kształtował się różnie. 

Lata 1764 - 1795 to okres rozwoju sztuki inżynieryjnej liczącej się z powstaniem i organizacji stałych oddziałów inżynieryjnych oraz ich działalności. Organizuje się szkoły inżynieryjne, wydaje literaturę wojskowo-techniczną, wysyła za granicę na studia wojskowe adeptów artylerii. Dla przykładu możemy wspominać, że we Włoszech studiował generał Stanisław Zawadzki ( 1743 - 1806) późniejszy zastępca komendanta korpusu inżynierów konnych w latach 1789 - 1794, czy gen. Michał Sokolnicki (1760 - 1816) - zastępca komendanta korpusu inżynierów litewskich w latach 1789 - 1792.

Pierwszym stałym oddziałem wojsk inżynieryjnych byt batalion pionierów, zwany pierwotnie "milicją mostową" utworzony w 1764 r.;

W 1775 roku utworzono korpus inżynierów, który wchodził w skład korpusu artylerii konnej (korpus liczący 12 osób spełniał rolę sztabu zajmującego się rozwiązywaniem spraw związanych z budową umocnień, naprawą obiektów wojskowych, sporządzaniem map).

W 1790 roku utworzono formalnie i faktycznie korpus inżynierów konnych i korpus Inżynierów litewskich. 

Pierwsze wojskowe szkoły inżynieryjne powstawały w Polsce dopiero za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

W latach 1807 - 1831 obserwowany jest regres w rozwoju wojsk inżynieryjnych.

W lipcu 1831r. w każdej dywizji istnieje pluton saperów, a w sierpniu każdy korpus armijny zostaje wzmocniony kompanią saperów.

Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku wojska inżynieryjne przechodzi różne formy rozwojowe, a stabilizacja następuje w latach 1924-1928. Zaopatrzeniem w sprzęt i środki inżynieryjno-saperskie zajmował się Departament Inżynierii i Saperów w Ministerstwie Spraw Wojskowych.

W pierwszym okresie organizacyjnym: listopad 1918 - sierpień 1921 Polskie Siły Zbrojne miały ponad 30 samodzielnych batalionów saperów i kilkanaście specjalnych oraz 45 kompanii saperów kolejowych.

W maju 1920 roku następuje reorganizacja wojsk. Sprawy dowodzenia ześrodkowują się w rękach wiceministra spraw wojskowych. W marcu 1934 roku po reorganizacji utworzone zostają trzy brygady saperów.

Gdy w maju 1943 roku utworzono na terenie ZSRR 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki w jej składzie jako jednostka organiczna został sformowany 1 Samodzielny Batalion Saperów. Formowanie jego rozpoczęto się 20 maja 1943 r. w obozie Sieleckim nad Oką. 19 sierpnia 1943 r. został sformowany 3 Samodzielny Batalion Saperów 1 Korpusu. Po uzyskaniu zgody Rządu Radzieckiego na sformowanie 1 Armii Polskiej zaczęto organizację wojsk inżynieryjnych w składzie 1 Brygady Saperów, 7 zmotoryzowanego batalionu saperów i 6 batalionu pontonowo-mostowego. Oprócz jednostek wojsk inżynieryjnych przeznaczenia operacyjnego został sformowany 2 zapasowy pułk saperów.

Podobne pododdziały i oddziały inżynieryjno-saperskie powstawały w tworzonych jednostkach WP na zachodzie. Dowództwo wojsk inżynieryjno-saperskich powstaje w oparciu o rozkaz Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego z dnia 20.08.1944 r. W końcu 1944 r. Wojsko Polskie miało do dyspozycji 5 związków inżynieryjnych - 1, 2, 4 i 5 brygady saperów, oraz 3 brygadę pontonowo-mostową

Chlubną kartę saperskich dziejów zapisali Polacy
w ostatnim etapie II wojny światowej - operacji berlińskiej. Już 14 kwietnia 1945 r. rozpoczęło się pod Gozdowicami przeprawianie jednostek 3 Dywizji Piechoty 1 Armii Wojska Polskiego, które uchwyciły skrawek ziemi na drugim brzegu Odry. Dalsze losy natarcia zależały od saperów.

Kolejny etap to Kanał Hohenzollernów. Sprawne jego pokonanie przez wojska 1 Armii Wojska Polskiego było wydatnym współudziałem wojsk inżynieryjno-saperskich.

Najważniejszy teren działania to Berlin, główna siedziba hitlerowskich Niemiec. Szturm Berlina był ostatnim etapem operacji berlińskiej. Zaszczytu zdobycia Berlina dostąpił 6 zmotoryzowany batalion pontonowo-mostowy. Głównym jego zadaniem była organizacja przeprawy przez Szprawę. W trakcie końcowych walk o Berlin radzieckie Naczelne Dowództwo, zakończyło planowanie jeszcze jednej operacji, tzw. praskiej. Celem stało się wyzwolenie zachodniej części Czechosłowacji.

W uznaniu wszelkich zasług wojsk saperskich
położonych dla Ojczyzny w walkach z niemieckim najeźdźcą i dla upamiętnienia bitwy na Odrą i Nysą ustalono, że dzień 16 kwietnia, dzień Forsowania Odry i Nysy, obchodzone będzie jako doroczne Święto Wojsk Saperskich.

Druga wojna światowa sprecyzowała i udoskonaliła taktykę działania wojsk inżynieryjno-saperskich. W czasie tej wojny opracowano i sprawdzono technikę budowy zapór minowych i taktykę stosowania min, jako broni głównie przeciwpancernej. Jednocześnie został wypracowany sposób pokonywania zapór minowych, szczególnie torowania przejść, zarówno dla czołgów, jak i piechoty. Zabezpieczenie forsowania Odry i Nysy Łużyckiej było jednym z najważniejszych i najtrudniejszych zadań realizowanych przez wojska inżynieryjno-saperskie w końcowej fazie II wojny światowej.

W uznaniu zasług położonych w dzieło wyzwolenia Polski spod jarzma hitlerowskiego, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej wyróżniło szereg jednostek inżynieryjno-saperskich nadając Im wysokie odznaczenia. Ponadto związkom i oddziałom inżynieryjno-saperskim nadano nazwy:

• "Warszawskie" - 1 i 2 brygady saperów, 3 brygada pontonowo-mostowa i jej 6 batalion pontonowo-mostowy oraz 7 zmotoryzowany batalion saperów,
• "Kołobrzeski" - 8 i 9 batalion saperów 1 Brygady Saperów, -
• "Łużycka" - 4 Brygada Saperów
• "Mazurska" - 5 Brygada Saperów.

Czcząc pamięć saperów polskich poległych o wolność Ojczyzny, naród polski wzniósł w 1952 r. w Gozdowicach nad Odrą pomnik Sapera. Wyryto na nim napis, który mówi wszystko "Chwała Bohaterom" - Saperom i Pionierom Poległym za Wolność Ojczyzny".

Po zakończeniu wojny do najpilniejszych, a zarazem najtrudniejszych zadań należało rozminowanie miast i osiedli. Oficjalne rozminowanie terenu kraju zostało zakończone w 1956 r., natomiast od 1957 r. na terenie kraju działa wiele patroli oczyszczania, które rocznie likwidują tysiące różnego rodzaju min, pocisków i amunicji.

Inną wizytówką saperów jest udział w akcjach przeciwlodowych i przeciwpowodziowych, w likwidacji klęsk żywiołowych, prac na rzecz gospodarki narodowej, np. budowa i odbudowa mostów, prace minersko-wyburzeniowe, rozbudowa zakładów przemysłowych, ostatnio pomoc przy budowie metra w Warszawie.

Na przestrzeni minionych lat wojska inżynieryjne zyskały uznanie całego społeczeństwa. Dla upamiętnienia wkładu w dzieło odbudowy i rozbudowy Ojczyzny wzniesiono w Warszawie w roku 1975 pomnik "Chwała Saperom".

Wojska inżynieryjne, spełniają swoją powinność zgodnie z przeznaczeniem, mogły w minionym okresie swego istnienia poszczycić się wieloma osiągnięciami. Ich dorobek i sukcesy są zasługą wszystkich żołnierzy, kadry, poświęcającej wszystkie swoje umiejętności i możliwości sprawie umacniania gotowości bojowej Wojska Polskiego.

Zaszczytna jest służba w wojskach inżynieryjnych. Saperzy trwają ciągłe na posterunkach bojowych, walcząc z pozostałościami wojny i klęskami żywiołowymi.

mjr mgr Andrzej Adamczyk